Irish - visible again in the Clogher Valley (a slightly edited version was published in An tUltach January 2017)

Tá Pobal an Ghleanna bliain d’aois. Déanann sé freastal ar phobal na Gaeilge thar cúig paróiste tuaithe i nGleann an Chlochair i ndeisceart Thír Eoghan, buailte leis an teorainn.

Is é Mark Harte, múinteoir agus peileadóir, an cathaoirleach. Bhuaileamar lena gcéile i Kelly’s Inn, díreach dhá lá i ndiaidh gur cuiredh an file John Montague, fear a bhí an-tiománta do dhúchas Gaelach an cheantair, sa reilg ar an taobh eile den bhóthar.

Tá aithne ag daoine anseo ar Mark, mar is léir ón méid daoine a labhraíonn leis, nó seo a pharóiste dúchas.

Bhí sé ar dhuine den dream a tháinig le céile bliain ó shoin leis an ghrúpa a bhunú. Tháinig coiste agus ainm as an chruinniú. “D’aontaigh muid uilg go raibh sé tábhachtach go mbeadh ról ar leith ag an Ghaeilge anseo,” arsa Mark. “Ba léir go raibh suim ag daoine sa Ghaeilge, ach nach raibh bealach acu chun an Gaeilge a labhairt. Shocraigh muid go dtiocfadh linn sin a athrú, go dtiocfadh linn rud éigean úr a chur lena chéile. Thosaigh muid amach ag smaointiú ar spriocanna gur mhaith linn a bhaint amach.”

Bhí, riamh, Gaeilge sa cheantar “ach go raibh muid scartha óna gcéile, go raibh na Gaeilgeoirí thar na mblianta i bpócaí beaga, mar a deirfeá, anseo in Aireagal Chiaráin, i gCill Íséal, in Achadh na Cloiche, agus in áiteanna difriúla, agus go raibh géar-ghá orainn grúpa a bhunú agus a thabhairt le céile go dtiocfadh linn an Ghaeilge a spreagadh.” Tá siad anois ag tabhairt faoin sprioc sin, mar fhoireann, nó “b’fhéidir go raibh easpa structúir i gceist roimhe seo.”

Cinnte, bhí an-obair ar shiúil thar na mblianta, mar shampla ag Áine Uí Cheallaigh i gColáiste Naoimh Chiaráin, Baile Uí Dhálaigh, scoil atá láidir ó thaobh na Gaeilge. “Spreag sí go leoir daoine ins an cheantar agus táimid breá sásta anois go bhfuilimid ábalta dea-sample s’aici agus daoine eile a leanúint,” arsa Mark.

Is dream óg iad Pobal an Ghleanna, tríd is tríd, ach ní ina n-iomláine – nó baol air, mar “táimid foscailte i leith an phobail go forleathan, agus is maith an rud é bheith ag amharc ar na ranganna ar na mallaibh, go bhfuil réimse aoiseanna ag freastal orthu, ach gan dabht ar bith tá meascán sláintiúil d’aoiseanna ar ár gcoiste féin ag an bhomaite, idir daoine an-óg ar fad agus daoine, b’fhéidir, go bhfuil táithí na mblianta acu ag foghlaim na Gaeilge, agus atá ag obair leis an Ghaeilge.”

Nuair a cuireadh ar bun iad Mí Eanáir 2016, chuir siad tús maith dearfach le rudaí. Seoladh iad san Ionad Peile atá ag Cumann Lúthchleas Gael Thír Eoghan ag Garbh Achaidh. Rinne siad a seacht ndícheall an scéal a scaipeadh roimh ré, ag díriú ach go háirithe ar scoileanna agus clubanna CLG. “Bhí muid dóchasach go dtagadh slua amach, ach a leithéidí de shlua,” arsa Mark. Léirigh sin an suim a bhí ann sa Ghaeilge. “Bhí muid dearfach faoin rud ón dtús, ach bhí muid ciallmhar go leoir san am céanna, nach raibh muid ag éirí barraíocht a dhéanamh sa chéad bliain, bhí muid ag éirí dul céim ar chéim,” arsa Mark. “Amharcaimid ar seo mar rud buan, mar rud fad-téarmach. Bhí sé tábhachtach nach raibh muid ag éirí i bhfad barraíocht a dhéanamh go luath.

“Shocraigh muid go mbeadh ranganna Gaeilge ag gach léibhéal ann ar dtús, agus bhí muid ag smaointiú ar ionad do sin, agus níl áit ar bith níos lárnaí sa cheantar ná Coláiste Chiaráin i mBaile Uí Dhálaigh anseo, agus bhí siad breá sásta go mbeimis ann.

“Thosaigh muid amach le bun-rang, meán-rang agus ard-rang, agus bhí rang ann do pháistí óga. Bhí muid neirbhíseach faoi na rudaí seo ar an chéad oíche, ach ba léir dúinn ón céad oíche ar aghaidh go raibh an-suim ag daoine ins an cheantar sa Ghaeilge. D’fhreastal siad ar na ranganna, agus ó shoin ar aghaidh bhí a leithéid de oíche Gaeilge againn le linn seachtain na Gaeilge, bhí dinnéar Nollag againn cúpla seachtain ó shoin, agus ba dheas daoine a fheiceáil ar bhonn neamh-fhoirmeálta, agus ag ithe lena gcéile agus ag caint as Gaeilge lena gcéile.” Tá dóchas orthu, iad ag súil leis an bhliain nua.

Níor chuir an léibhéal suime iontas ar Mark mar buaileann sé le daoine sna siopaí agus in áiteanna difriúla fud fad an cheantair. “Labhraím cuid mhór le tuismitheoirí agus bíonn siad i gcónaí ag rá go bhfuil brón orthu go bhfuil dearmad déanta acu ar an mhéid Gaeilge a bhí acu, agus go raibh siad sásta a leithéid de ranganna a fheiceáil,” ar seisean.

Tagann misneach chuig daoine agus iad ar na ranganna. “Tagann siad isteach an céad oíche agus iad cineál séimh ciúin, ach roimh i bhfad osclaíonn siad suas agus roimh i bhfad bíonn siad breá sásta agus muiníneach Gaeilge a labhairt,” arsa Mark. “Sílim go bhfuilimid ag tógáil pobal sa cheantar anseo.”

Tá daoine nach raibh bainte leis an Ghaeilge go dtí seo ag freastal ar na ranganna, rud a chuireann áthas ar Mhark. “Tá aghaidheanna nua sa tseomra ranga,” ar seisean. “Tá scéala amuigh ansin go bhfuilimid ar fáil, go bhfuilimid foscailte suas chuig an phobal ar fad, agus gan aon amhras ní féidir leat stopadh, caithfidh tú bheith ag fás an t-am ar fad, agus beidh fuil nua de dhíth sa todhchaí fosta.”

Buntáiste atá acu ná tacaíocht mhaith ó Chumann Lúthchleas Gael, atá láidir sa cheantar. “Tá an nasc sin eadrainn agus na clubanna áitiúla ana-thábhachtach ar fad,” arsa Mark. “Ó thaobh tacaíochta dhe, ó thaobh poiblíochta dhe, tá siad i gcónaí ag cur ceist orainn – ‘an bhfuil rud ar bith gur féidir linn a dhéanamh le cuidiú libh’? Aithníonn na cumainn áitiúla – cé go bhfuilimid scartha ón pheil, táimid le céile don teanga. Sin rud tábhachtach, go bhfuil dearmad déanta b’fhéidir ar na coimhlintí ar an pháirc peile agus go n-aithníonn gach duine gur linne an teanga, go bunúsach, agus go gcaithfimid bheith ag brath ar a chéile. Níl go leoir daoine sa pharóiste seo, mar shampla, leis an rud a dhéanamh mar is ceart, níl go leoir daoine i gCill Íséal leo féin, nó in Achadh na Cloiche leo féin, ach nuair a thagaimid le céile mar phobal sílim go bhfuilmid i bhfad níos láidre.”

Buntáiste eile ná gur ceantar mór ceoil traidisiúnta é Gleann an Chlochair, agus go bhfuil teanga agus ceoil “fite fuaite lena chéile.” Ar an oíche sin a d’eagraigh siad do seachtain na Gaeilge, bhí ceoltóirí áitiúla ag buaileadh, mar tá cuid mhór ceoltóirí maithe sa cheantar, go háirithe ceoltóirí óga. Tá súil ag Pobal an Ghleanna bheith ag obair le Comhaltas Ceoltóirí Éireann. “Táimid ag obair ar rud éigean a chiallaíonn go mbeidh na ranganna ceoil ar shiúil ag an am céanna agus a bheidh na ranganna Gaeilge, agus go mbeidh deis ag tuismitheoirí, b’fhéidir, páistí s’acu a fhágáil ag an cheoil agus freastal ar na ranganna Gaeilge sa scoil céanna ag an am céanna,” arsa Mark. “Táimid ag obair ar sin faoi láthair.”

Tá pleananna eile ann. Mar sin féin, is eagraíocht óg iad, atá beag go maith. Thar rud ar bith eile, tuigeann Mark go bhfuil sé riachtanach ag eagraíocht mar sin bheith réadúil – mar atá seisean.