Promoting Irish in Derry – Michaeline Donnelly

(first published in An tUltach, December 2014)

Is bean gnóthach í Michaeline Donnelly, Oifigeach Forbartha le Cultúrlann Uí Chanáin, Doire. Bhí orainn fanacht leis an agallamh a dhéanamh sa chaifé ag an Chultúrlann Uí Chanáin, nó í ag déanamh agallaimh ar Raidió na Gaeltachta – agus ansin ag eagrú seoladh ‘An Bhean Feasa’ le Alan Titley an oíche sin.

Tá an suim a chuireann sí i rudaí tógálach. Thug sí cóip de ‘An Bhean Feasa’ dom agus mé ag ól chaifé. Faoin am gur thosaigh an t-agallamh, bhí oiread sin den leabhar léite agam gur cheannaigh mé é.

Tugann an post spreagadh di. Dar léi gurb é a céad dualgas ná feiceálacht na Gaeilge sa chathair a ardú. Tá obair an-éagsúil ansin. “Comharthaí dá-theangach, turasóireacht cultúrtha a spreagadh, cuidiú leis na scoileanna, gnóthaí pobail, imeachtaí a reachtáil – is cineál obair pobail atá ann,” ar sise. Tá club óige atá ag dul “ó neart go neart.”

Déanann sin freastal ar dhéagóirí. Níl meánscoil Gaeilge ann “agus níl na scoileanna (Béarla) ag freastal ar na páistí a thagann amach as na bunscoileanna.” Níl an Ghaeilge mar ábhar ach i gcúpla ceann acu. “Tá cinéal bearna ann, agus feiceann mo dhuine go bhfuil sé orainn na bearnaí sin a líonadh,” ar sise.

Tá bród uirthi as an Chultúrlann, mar a bhfuil 400 ag freastal ar ranganna Gaeilge – ag achan léibhéal “ó lán-tosaitheoirí go léibhéal dioplóma,” chomh maith le ranganna ceoil, damhsa, sean-nós agus eile. Níl go leoir spáis ann anois. “Tá sean-eaglais agus mansa ceannaithe againn béal dorais,” ar sise. “Acadamh Ceoil Caoimhín Ó Dochartaigh a bhéas ann.”

Tá dul chun cinn maith déanta ó thaobh na Gaeilge i nDoire, ach “ní thiocfadh leat a rá go bhfuil sé chomh feiceálach agus atá in áiteann áirithe i mBéal Feirste…. Tá pobal dlúth anseo, iontach dlúth. Níl sé chomh scaipthe agus atá sé i mBéal Feirste. Tagann daoine anseo, sa Derby bíonn ciorcal comhrá againn, in Ostán na Cathrach ciorcal comhrá eile, sa Leabharlann, sa Grand Central, i gCnoc na Rós. Bíonn an-chuid imeachtaí ar siúil. Tá oifigeach forbartha thar barr againn sa Comhairle, Pól Friel.

Tá pleananna le go mbeidh a ‘Cheantar Gaeltachta’  féin ag Doire. “Tá dhá saghas sruth ann,” ar sise. “Sa ghearrthéarma, ceathrú cultúrtha, ceathrú turasóireachta, mar sin, thart ar an sráid seo (Sráid Mór Shéamais), thart ar Waterloo Street agus mar sin, mar a bhfuil an saol san oíche agus rudaí mar sin,” ar sise. “Tá go leoir ag tarlú sa cheantar sin, agus ansin tá sraith eile ann, cinéal tionscadal níos leithne tríd an cheantar ar fad – Tobar an Fhíoruisce, Taobh an Bhogaigh, an Creagán. Tá na daoine ins na ceantaracha sin iontach bródúil as an teanga, agus ba mhaith linn sin a chothú agus a chur chun cinn, agus go mbeadh a fhios ag daoine go bhfuil luach eacnamaíochta ag an teanga, agus í a úsáid i measc an phobail.”

Tá bród ar Mhichaeline mar “tagann daoine ó gach cuid den phobal anseo, ón dá phobal. Bíonn cruinniú leis an Londonderry Bands Forum b’fhéidir uair gach coicís nó mar sin.

Tá sin mar go bhfuil cuid mhór oibre trasphobail ar shiúil ó thaobh na Gaeilge. “Tá oifigeach trasphobal againn anseo, agus le linn Fleadh Ceoil na hÉireann, bhuel, b’shin nuair a chonaiceamar go raibh an-rachairt air,” ar sise. “Tháinig an Londonderry Bands Forum agus an Cultúrlann le céile, agus bhí na bannaí ceoil ag seinm le linn na Fleadha, bhí siad ag an Fhéile Pan-Ceilteach, agus bhí siad i Sligeach ag Fleadh Ceoil na hÉireann i mbliana fosta.” Tá súil tógáil ar an obair seo le féile pobail, agus Paráid Lá Fhéile Pádraig, nó an Cultúrlann ag amharc ar an dóigh “leis na teorainneacha sin a leathnú, agus leis an rud a bhrú amach.

“Tá na daoine sin iontach oscailte don Gaeilge. Bhuail mé le fear cúpla seachtain ó shoin agus é clúdaithe le tattoos. Tá seisean mar bhall den Fóram sin, agus ní thig leis fanacht go dtí go bhfuil sé ábalta Gaeilge a fhoghlaim. Tá daoine ag teacht ar an tuiscint gur leis an phobal ar fad, gur le achan duine, an Ghaeilge.

“Agus sin an fáth gur chuir muidne Pobal ar an Iúl ar an chraobh nua de Chonradh na Gaeilge ar an Ómaigh. Ba mhaith linne go bhfeicfeadh daoine gur le hachan pobal é, go mbaineann sé le hachan pobal. Ba mhaith linn an pobal ar fad a fheiceáil ag teacht le céile tríd an Gaeilge. ‘Pobal ar an Iúl’ – b’shin an sean-Gaeilge a bhí i dTír Eoghan ar phobal ag teacht le céile. Sin an príomh-aidhm atá againn. Tá na baill iontach tiomanta do rudaí Gaeilge agus iontach paiseanta.”

Tá pleananna acu. “Beimid ag iarraidh go mbeidh an Ghaeilge ag an tábla don champas nua ar an Ómaigh (mar a mbeidh na meánscoileanna uilig ag teacht le céile ar an aon suíomh amháin – A MacC),” ar sise.

Tá cleachtadh leathan ag Michaeline. Sula ndeachaigh sí go Doire, bhí sí ag obair le Pobal: ina haistritheoir ag CCEA: le tionscadal na logainmneacha in Ollscoil na Ríona: agus le Tobar Productions, comhlacht teilifíse.

Ba bhean í a bhí riamh sásta múnlaí a bhriseadh. Rinne sí rud a dhéanann fíor-bheagán Tuaisceartach, agus chuaigh ar an ollscoil i nGallimh. “Eispearas faoi leith a bhí i nGallimh, caithfidh mé a rá,” ar sise. “Chuaigh mé ann le mo chara is fearr, Sinéad, atá ina gníomhaí oll-mhór teanga. Tá mé iontach, iontach buíoch go raibh an seans agam dul go Gallimh. Tá aithne agam ar an mhéid sin Gaeilgeoirí ó cionn cionn na tire, mar gheall go raibh mé i nGallimh. D’athraigh sé go mór an cinéal peirspeictíochta a bhí agam. Tá dearcadh níos leithne againn i leith na Gaeilge ná dá mba rud é go ndeachaigh muid go Doire nó go Cuil Raithin… Bhí muid iontach bródúil gur Ultaigh sinn. Chuaigh muid chuig cúpla leachtóirí le rá nach raibh muid sásta, ceal ábhar Tuaisceartach. Bhí fhios acu cé muid – bhí muid ag seasamh an fhóid ar son na hUltaigh.”

Ainneoin Gallimh bheith ar thairseach Gaeltachta Chonamara “mhothaigh mé níos Gaelaí nuair a chuaigh mé go Béal Feirste ná mar a mhothaigh mé i nGallimh. B’fhéidir, bhí mé ar an ollscoil, agus nár mhothaigh mé mar chuid de phobal ar bith. Nuair a bhog mé go Béal Feirste, mhothaigh mé ar an toirt – seo daoine cosúil liomsa.”

Is as an Achadh Leathan, taobh amuigh den Ómaigh, di. “Nuair a bhí mé sa dara bliain (ar an mheánscoil), chuaigh mé chun na Gaeltachta i Machaire Rabhartaigh, agus thit mé i ngrá leis an áit agus leis na daoine agus leis an Ghaeilge,” ar sise. “Gael go smior mé anois, sílim. Bhí mo Mhámaí ag caint le duine cúpla lá ó shoin, agus dúirt sí mar gheall ormsa ‘She eats, sleeps and dreams Irish.’”

Bhí O-Léibhéal sa Ghaeilge ag a máthair. Bhí meirg air le blianta, ach tá sí ag déanamh dioplóma sa Ghaeilge anois – bród ar a h-iníon chomh díograiseach agus atá. Nó, ar ndóígh, baineann sliocht mháthair Michaeline le ceann de Gaeltachtaí dearmadta Chúige Uladh, Gaeltacht Shliabh Beatha. Tá cuid da muintirse, na ‘Art’ McElroys as an Chorr Liatháin i dTír Eoghan, i ndaonáireamh 1901 – agus Gaeilge ag an teaghlach ar fad.