Scotland goes nationalist

(An edited version of this piece was published in An tUltach, April 2015)

Tá Joyce MacMillan ar dhuine de na tráchtáirí is aitheanta in Albain. Scríobhann sí go rialta don’Scotsman’.

Dar léi gur léir go bhfuil athrú oll-mhór ag tarlú leis an toghchan seo. “Tá daoine sásta vótáil do Phàrtaidh Nàiseanta na h-Alba do Westminster” arsa Joyce. “Cúig bliain ó shoin, bhí Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba mar Riaghaltas na h-Alba, iad ag déanamh go maith. Ach chaith pobal na hAlban vóta do Pháirtí an Lucht Oibre.”

Dúradh riamh in Albain gur gá vótáil don Lucht Oibre leis na Tóraithe a choinneáil amach. Le leathchéad bliain anuas, tá Albain ag vótáil don Lucht Oibre – agus rialtas coiméadach mar sin féin i Westminster.

Tá deireadh ag teacht le sin. “Tá siad den bharúil nach leoir an difear idir an Lucht Oibre agus na Tóraithe ar cheisteanna tábhachtacha,” arsa Joyce. Neartaíodh an bharúil sin go mór nuair a chonaic siad an Lucht Oibre taobh leis na Tóraithe sa Reifreann ar an neamhspléachas. Chonaic siad, leis, an Lucht Oibre ag vótáil don déine – taobh leis na Tóraithe.

Is ceist na déine a shocraigh, dar léi. “Tá sé sa mhiotaseolaíocht ag Phàrtaidh Nàiseanta na h-Alba gur ceist an diuracháin admhaigh ‘Trident’ a d’athraigh daoine,” ar sise. “Níl an bharúil anseo chomh difriúil sin agus atá sa chuid eile den Ríocht Aontaithe. Theip ar an Lucht Oibre polásaí éagsúil eacnamaíochta a chur ar fáil.”

Ní amháin go bhfuil an déine dá chur i bhfeidhm, tá achan saghas scannaill i Westminster. “Níl Páirtí an Lucht Oibre ag déanamh critice ar seo,” ar sí. “Cibé locht atá ar Phàrtaidh Nàiseanta na h-Alba, tá siad ag déanamh sin.”

Ní féiniúlacht náisiúnach atá ag spreagadh na tacaíochta, ach fís de shaol níos cothroime. “Níl siad in éadán an rialtais mar gur rialtas Sasanach é, ach mar go bhfuil sé ag cur déine i bhfeidhm,” ar sise. Tá go leoir den phobal ag amharc ar leithéidí Syriza sa Ghréig.

Sa toghchan, tá an t-ádh le Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba. Ní páirtí imeallach iad. Ní bhaineann an toghchan le Riaghaltas na h-Alba, mar sin níl siad dá gcáineadh as a ndearna sin. Tá táithí ag an pháirtí – gan bheith ciontach as an rud atá ag tarlú i Westminster.

Dar le Joyce gur idir 25 suíochán, ar a laghad, agus 35, ar a mhéid, a bheidh ag Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba.

“Má bheidh Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba ar an pháirtí is mó (in Albain), beidh athrú stairiúil ann,” ar sise. “Níor tharla a leithéidí seo ó bhí na náisiúnaithe Éireannacha ann sa naoú céad déag.”

Fágfaidh sin go mbeidh athrú dochúlaithe ann, dar léi.

Is griangrafadóir agus ceardchumannaí é Nick McGowan Lowe, go bhfuil cónaí air i nDùn Bhlàthain i Siorrachd Pheairt. Rugadh agus tógadh i Sasana é, agus tugann sé tacaíocht don neamshpléachas.

Tá mmeas aige ar Phàrtaidh Nàiseanta na h-Alba. “Ó toghadh iad, tá siad thar a bheith maith,” ar seisean. “Ní raibh tromlach acu agus iad sa rialtas ar dtús. Bunaíodh Pàrlamaid na h-Alba ar dóigh le nach mbeadh duine ar bith ábalta tromlach a fháil ann.” B’shin, ar ndóigh, a rinne an Pàrtaidh Nàiseanta.

Dar leis nach dtuigeann meáin Shasana Albain. “Tá an t-íomhá a thugann preas Londain difriúil ón dearcadh atá ag daoine ar an sráid,” ar seisean. “Níl Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba chomh fada sin ar an eite chlé, nó chomh náisiúnach sin.”

Dar leis, chomh maith, go bhfuil na pobalbreitheanna ag insint na fírínne fán líon suíochan a bheidh ag an Phàrtaidh Nàiseanta, nó tá siad comhsheasmhach.

Beart tábhachtach ná go bhfuil meas ag an phobal ar Nicola Sturgeon, an Prìomh Mhinistear. “Níl sí cosúil le ‘marmite’ mar a bhí Alex Salmond,” arsa McGowan Lowe. “Ach tá an-táithí aici, bhí sí thart le blianta. Tá meas ag daoine i bPàrlamaid na h-Alba uirthi.”

Chas an pholaitíocht leis an reifreann ar an neamhspléachas, dar le McGowan Lowe. “Cé gur chaill siad, chreid 45% i rud éigean,” ar seisean. “Chuaigh na daoine sin chuig Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba.” Tá anois tairseach criticiúil ag an pháirtí.

Beart a spreag sin ná iompar an Chomhrialtais i Londain i ndiaidh don vóta diúltach buachaint. Go fiú an mhuintir a chaith vóta diúltach, chuir iompar na bpáirtithe sa Chomhrialtas, roimh an Reifrinn agus ina dhiaidh, olc orthu.

Tá, cinnte, athrú mór polaitiúil ar na bacáin. Bé Páirtí an Lucht Oibre an páirtí ba mhó in Albain le blianta. Dar le McGowan Lowe go bhfuil sin anois ar seachrán – agus go bhfulaingeoidh sé. “Má tá Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba ag dul an lámh in uachtar a fháil ar pháirtí ar bith, ís iad an Lucht Oibre agus na Daonlaithe Liobrálacha a chaillfidh,” ar seisean. “Níl ach an t-aon suíochán amháin ag na Coiméadaithe in Albain.”

Chonaic sé féin an taoide ag casadh. Tá sé gníomhach in Aontas Náiseanta na nIriseoirí – agus ní eol dó ach ach duine amháin i gcraobh s’aige a chaith vóta in éadán an neamshpléachais.

Is iriseoir í Janice Ross, go bhfuil cónaí uirthi i gCamas Lang, ar imeall thoir-theas Ghlaschú. Is ceantar traidisiúnta ag Páirtí an Lucht Oibre sin. Bhíodh idir mianaigh guail, monarchain móra innealtóireachta agus oibreacha cruach ann.

Is de bhunadh na hÉireann tromlach an phobail Chaitlicigh ann. Tá siadsan, chomh maith, ag tacú le Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba.

“Is athrú seismeach atá ag tarlú, agus tá sé ag dul i dtreo Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba,” arsa Janice.

Níl Páirtí an Lucht Oibre uile-cumhachtach níos mó. “Chuir an vóta mór ar son an neamhspléachais eagla ar an Lucht Oibre,” ar sise. “Thuig siad amach go raibh an sean-vóta traidisiúnta  a bhíodh ann, nach raibh sin ar fáil. Is léir anois óna n-iompar go bhfuil eagla orthu – agus an cheart acu. Tá lucht tacaíochta an Lucht Oibre ag rá ‘Beidh mé ag vótáil do Phàrtaidh Nàiseanta na h-Alba’.”

Tá tacaíocht súntasach ag an Ord Buí sa cheantar, go leoir acu a thugann tacaíocht do Rangers. Níl h-eol go beacht do Janice cad a dhéanfaidh siad. Mar sin féin, dar léi go gcaithfidh siad vóta ar an dóigh traidisiúnta. “Rachaidh an vóta buí don Lucht Oibre,” ar sise.

Vótáil 50% ar son an neamhspléachais sa cheantar sa Reifreann anuraidh. Go dtí seo, ní fhaca sí oiread agus billeog amháin sa cheantar ón Lucht Oibre, ó na Tóraithe, nó ó na Daonlathaithe Liobrálacha.

Dar léi go bhfuil daoine ag dul i dtreo Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba mar go bhfuil clár forásach aige. “Is rudaí indéanta iad, leithéidí deireadh leis na táillí ar oidis,” ar sise. “Níl an Lucht Oibre ach ag gealladh tuilleadh ciorruithe.”

Tá fhios aici féin an t-athrú. Is de bhunadh Caitliceach, Éireannach í, a vótáileadh don Lucht Oibre – í anois ina comhalta de Pàrtaidh Nàiseanta na h-Alba